Historia Kościoła

obowiązkowe

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z rozwojem chrześcijaństwa po schizmie 1054 r. tak na wschodzie jak i zachodzie Europy. Kształtowanie się lokalnych Kościołów prawosławnych oraz "nowych Kościołów i wyznań" w ramach chrześcijaństwa zachodniego. Analiza chrześcijaństwa wschodniego od strony teologicznej, liturgicznej i organizacyjnej. Ukazanie kształtowania się i dzielenia jego struktur administracyjnych. Zapoznanie z jego historią, teologią, kulturą i sztuką.W podobnym zakresie przedstawienie Kościołów protestanckich i rzymskokatolickiego. Nabycie umiejętności interpretacji tekstów źródłowych i oceny faktów, posługiwania się materiałami pomocniczymi, itp. Kształtowanie postawy otwartości i ekumenicznej tolerancji.

w sali

Prześledzenie rozwoju chrześcijaństwa po 1054 r. Kształtowania się jego struktur i strony obrzędowo – liturgicznej. Analiza odrębności teologicznej poszczególnych Kościołów i wyznań. Omówienie historii powstania i rozwoju poszczególnych lokalnych Kościołów prawosławnych. Prezentacja ich najwybitniejszych osobowości, zabytków sztuki i architektury. Poszukiwanie elementów determinujących dzieje całego kościoła wschodniego i poszczególnych lokalnych, porównywanie i uogólnianie. Poszerzanie umiejętności korzystania z pomocy naukowych oraz samodzielnego ich tworzenia.

Cele poznawcze – zapoznanie studentów z rozwojem chrześcijaństwa w Europie po 1054 r. oraz kształtowania się lokalnych kościołów chrześcijańskich przełomu I i II tysiącleci. Geneza rozchodzenia się chrześcijaństwa i podziału Kościoła (najwcześniejsze schizmy, 1054 r., wyprawy krzyżowe). Zapoznanie się z historią poszczególnych Prawosławnych Kościołów Autokefalicznych (za wyjątkiem pięciu starożytnych: Rzym, Konstantynopol, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, omawianych na III roku studiów) i Autonomicznych. Ukazanie wzajemnych zależności między nimi i teologiczno – misyjnej współpracy. Przybliżenie postaci misjonarzy, ważniejszych zwierzchników i osób świeckich mających duży wpływ na kształtowanie się ich dziejów. Prezentacja głównych centrów administracyjnych, teologicznych, klasztornych, itp. Prezentacja najciekawszych zabytków i charakterystycznych cech lokalnej architektury i sztuki sakralnej. Analiza, synteza i uogólnianie omawianych zjawisk.

Cele kształcenia – kształtowanie umiejętności postrzegania dziejów poszczególnych kościołów, jako wypadkowej bożego wezwania i ludzkiej odpowiedzi nań, łączenia historii kościelnej ze świecką na zasadzie wzajemnego dopełniania i zgodności. Stymulowanie studentów ku stosowaniu przyczynowo skutkowej metody badawczej i dociekania prawdy wbrew przyjętym stereotypom. Nauka całościowego spojrzenia na kościelną historię (wyszukiwania wspólnych cech, prawidłowości i zjawisk w historii wielu kościołów lokalnych). Nauka interpretacji tekstów źródłowych oraz posługiwania się pomocami dydaktycznymi i nowymi źródłami informacji (mapa, Internet, prezentacja multimedialna, itp.). Kształtowanie umiejętności ekumenicznego korzystania z bogactwa różnych wyznań i kościołów.

Literatura podstawowa:

Pismo Święte Nowego Testamentu.

Atiya S., Historia Kościołów Wschodnich, Warszawa 1978.

Autokefaliczne Kościoły Prawosławne, w: Kalendarz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 2003.

Добрановин К., Очерк истории Славянских Церквей, СПетербург 1873.

Дворник Ал., Очерки по истории Вcеленской Православной Церквии, Нижний Новгород 2003.

Kumor B., Historia Kościoła, t. 1-8, Lublin (różne lata wydania poszczególnych tomów, np. wznowienie z 2002).

Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006.

Roberson R., Chrześcijańskie Kościoły Wschodnie, Bydgoszcz 1995.

Sawicki D., Autokefaliczne Kościoły Prawosławne, konspekt – maszynopis.

Sawicki D., Historia Kościoła Zachodniego, konspekt-maszynopis.

Cкурат К., История Поместных Православных Церквей, Москва 1994.

Umiński J., Historia Kościoła, Opole 1959.

Zernow N., Wschodnie chrześcijaństwo, Warszawa 1967.

Literatura uzupełniająca:

Алексий еп., Православие в Словакии, ЖМП 1950, н. 9.

Anchimiuk J., Rumuński Kościół Prawosławny, w: Wiadomości PAKP 1971.

Антоний архим., Болгарская Православная Церковь, ЖМП 1959, н. 5.

Apostołowie Słowian. Żywoty Konstantyna i Metodego, opr. Lehr – Spławiński T., Warszawa 1988.

Арсений (Стадницкай), Румынская Православная Церковь, СПетербург 1904.

Aubert R., Historia Kościoła, Warszawa 1985.

Baranowski B., Historia Gruzji, Wrocław 1987.

Bazylow L., Historia Rosji, Wrocław 1969.

Bendza M., Albański Autokefaliczny Kościół Prawosławny, w: Rocznik Teologiczny 1981, zeszyt 2.

Bendza M., Chrystianizacja Rusi w świetle Kroniki Thietmara z Merseburga, w: Rocznik Teologiczny 1988, zeszyt 2.

Bendza M., Szymaniuk A., Z historii Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Cypru, w: Rocznik Teologiczny 1991, zeszyt 1.

Bezdna M., Szymaniak A., Starożytne patriarchaty prawosławne, Białystok 2005.

Bendza M., Z dziejów prawosławnej diecezji białoruskiej (1700-1720), w: Rocznik Teologiczny 1992, zeszyt 1.

Березкин Л., Краткий очерк истории Сербской Православной Церквии в Хорватии, Славонии и Далмации, Христианское Чтение 1873, н. 2.

Болотов В. И., Лекции по истории древнией Церквии, Москва 1994.

Borowski A., Pobożność na Rusi w wiekach X-XVII, w: Wiadomości PAKP 1971.

Буевский А., Албанская Православная Церковь, ЖМП 1950, н. 2.

Charkiewicz J., Prawosławie w Chinach, w: Arche 1999, nr 3.

Chlabicz I., Czechosłowacki Autokefaliczny Kościół Prawosławny, ChAT – praca magisterska, Warszawa 1980.

Chmielecki T., Początki chrześcijaństwa w Gruzji (I-VII w.), w: Vox Patrum 1997, z. 32-33.

Chmielecki T., Kościół prawosławny w Gruzji w latach zaboru rosyjskiego i władzy sowieckiej (XIX-XX w.), w: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 1998, t. 70.

Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska (1370-1632), Warszawa 1934.

Цыпин В., История Русской Церквии (1917-1997), Москва 1997.

Cyryl i Metody apostołowie i nauczyciele Słowian, pod red. Gajek J., Lublin 1991.

Danielou J., Historia Kościoła, Warszawa 1984.

Dar Polski Białorusinom, Rosjanom i Ukraińcom na Tysiąclecie ich Chrztu Świętego, pod red. Podlaski K. Londyn 1989.

Demel. J., Historia Rumunii, Wrocław 1970.

Dęby A., Klasztor Góry Mojżesza (Św. Katarzyny na Górze Synaj), w: Kurier Poranny 30.12.1997.

Днепров Р., Церков Иверской земли, ЖМП 1950, н. 10.

Дорофей мит., Православная Автокефальная Церковь Чехословакии, Cerkownyj Viestnik 1978, nr. 6-7, nr. 8.

Dvornik F., Rozłam między Rzymem a Konstantynopolem w 1054 r. i deklaracja 7.12.1965 r., Warszawa 1966.

Dvornik F., Bizancjum a prymat Rzymu, Warszawa 1985.

Джанашвили И., История Грузинской Церквии, Тифлис 1898.

Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy, pod red. Łużny R., Lublin 1988.

Evdokimow P., Prawosławie, Warszawa 1986.

Felczak W., Historia Jugosławii, Wrocław 1985.

Gaspary W., Historia Kościoła w 3 t., Warszawa 1968, 1971, 1977.

Гаврилович А., История Сербской Православной Церквии, Белград 1930.

Голубинский Е., История Русской Церквии, Москва 1901.

Голубинский Е., Краткий oчерк истории Православных Церквией Болгарской, Сербской и Румынской или Молдо – Валашской, Москва 1871.

Grajewski A., Rosja i Krzyż, Katowice 1991.

Historia chrześcijaństwa, pod red. Kłoczowski J., t. 4-5, Warszawa 1999 i 2001.

История Православной Церквии в XIX веке, Сергиев Посад 1998.

Иванов А., Православие в Америке, ЖМП 1955.

Iwaszkiewicz-Markowska T., Rosyjski Grecko – Katolicki Kościół Prawosławny w Ameryce, w: Wiadomości PAKP 1979, nr. 1-2.

Iwaszkiewicz-Markowska T., Rosyjski Grecko – Katolicki Kościół Prawosławny w Ameryce (od narodzin do statusu autokefalicznego), ChAT – praca magisterska, Warszawa 1976.

Карташев А., Очерки по истории русской церквии, Париж 1959.

Keller J., Prawosławie, Warszawa 1982.

Koneczny F., Dzieje Rosji, Warszawa 1917.

Kosman M., Historia Białorusi, Wrocław 1979.

Kowalenko W., Organizacja Kościoła – Serbia. Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław 1968.

К. В., Кипрская Церков в ее прошлом и сегодня, ЖМП 1977, н. 5.

Lang D., Dawna Gruzja, Warszawa 1970.

Lang D., Armenia – kolebka cywilizacji, Warszawa 1975.

Lenczewski M., Prawosławny Kościół Grecki a Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, w: Wiadomości PAKP 1979, nr. 1-2.

Leśny J., Konstantyn i Metody, apostołowie Słowian, dzieło i jego losy, Poznań 1987.

Łowmiański H., Religia Słowian i jej upadek (w. VI-XII), Warszawa 1979.

Макарий Б. Мит., История Русской Церквии, Москва 1996.

Mayer J., Rosyjski Kościół Prawosławny 1988-1996, odzyskiwanie utraconych pozycji czy początek duchowych przeobrażeń?, w: Więź 1997, nr 10.

Мейендорф И., История церквии и восточно християнская мистика”, Москва 2000.

Mucha B., Rosjanie wobec katolicyzmu, Łódź 1989.

Нелюбов Б., История Кипрской Православной Церки, w: Республика Кипр, Москва 1992.

Новак Г., Православная Церков в Чехословакии, ЖМП 1961, н. 9-10.

Ostrogski G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 1967.

Пантелеймон архим., Руководство к изяснительному изучению Православия, Католичества и Протестантства, Св. Троицкий Монастыр 1960.

Paprocki H., Prawosławie we współczesnym świecie, w: Prawosławie we współczesnym świecie, Białystok2001.

Pasterze wiernych Słowian: Św. Cyryl i Metody, opr. Naumow A., Kraków 1995.

Paszkiewicz P., Rosyjskie budownictwo cerkiewne w Cesarstwie Wschodzącego Słońca i jego kontekst polityczny (1859-1917). Zarys problematyki, w: Biuletyn Historii Sztuki 1998.

Pikus T., Rosyjski Kościół prawosławny w przededniu przemian rewolucyjnych, w: Warszawskie Studia Teologiczne 1996, t. 9.

Pikus T., Rosyjski Kościół prawosławny i Rewolucja Październikowa, w: Warszawskie Studia Teologiczne 1997, t. 10.

Poleski T., Rosyjskie prawosławie dawniej i dziś, w: Libertas 1985, nr. 2-3.

Полное собрание русских летописей, Москва 1962.

Popow Ch., Walka o narodowy Kościół w historii Bułgarii, w: Wiadomości PAKP 1979, nr. 1-2.

Popow Ch., Problem autokefalii Kościoła Bułgarskiego na tle dziejów Bułgarii ze szczególnym uwzględnieniem udziału Polaków w sporze bułgarsko – greckim w połowie XIX w., ChAT – praca doktorska, Warszawa 1971.

Poppe A., Organizacja Kościoła – Ruś. Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław 1968.

Poppe A., Państwo i Kościół na Rusi w XI w., Warszawa 1968.

Поснов, История Христианской Церквии, Брюссель 1964.

Поспешил К., История Православия в Чехословакии с IX по XX век, w: Ежегодник, Прага 1959, н. 3.

Повесть временных лет, ред. Лихачев, Москва 1950.

Powieść minionych lat, przekład Sielicki F., Wrocław 1968.

Prawosławie w Europie, dodatek do Przeglądu Prawosławnego 2003, nr.2.

Roberson R., Chrześcijańskie Kościoły Wschodnie, Bydgoszcz 1995.

Romańczuk Sz., Gruziński Patriarchat Prawosławny, ChAT – praca magisterska, Warszawa 1993.

Runciman S., Schizma wschodnia, Warszawa 1963.

Runciman S., Wielki Kościół w niewoli, Warszawa 1974.

Runciman S., Dzieje wypraw krzyżowych, Warszawa 1997.

Runciman S., Teokracja bizantyjska, Warszawa 1982.

Runciman S., Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, Warszawa 1984.

Runciman S., Ostatni renesans bizantyjski, Warszawa 1973.

Русская Православная Церковь в Северной Америке, справочник, Джорданвилль 1955.

Sawicki D., Bułgarski Kościół Prawosławny, w: Wiadomości PAKP 2001, nr. 11.

Sawicki D., Historia Prawosławnego Patriarchatu Bułgarskiego, w: Rocznik Teologiczny ChAT, Warszawa 2002, nr 2

Sawicki D., Patriarchat Gruziński, w: Polski Żołnierz Prawosławny 2000, nr. 1 i następne.

Sawicki D., Z historii Kościoła Prawosławnego w Finlandii, w: Wiadomości PAKP 2002, nr 1.

Sawicki D., Rumuński Patriarchat Prawosławny, w: Wiadomości PAKP 2000, nr. 10.

Sawicki D., Z historii Greckiego Kościoła Prawosławnego, w: Polski Żołnierz Prawosławny 2000, nr. 4.

Sawicki D., Patriarchat Gruziński, ponowna niezależność państwa i kościoła, w: Polski Żołnierz Prawosławny 2000, nr. 4.

Sawicki D., Z historii Prawosławia Serbskiego, w: Wiadomości PAKP 2001, nr. 5.

Sawicki D., Metropolia Czarnogóry Prawosławnego Patriarchatu Serbskiego, w: Wiadomości PAKP 2001, nr. 5.

Sawicki D., Prawosławny Patriarchat Serbski, w: Wiadomości PAKP 2001, nr. 11.

Sawicki D., Rumuński Patriarchat Prawosławny, w: Polski Żołnierz Prawosławny 2001, nr 4.

Serczyk W., Historia Ukrainy, Wrocław 1990.

Siemiątkowski J., Kościół Prawosławny w Ameryce, w: Wiadomości PAKP 2000, nr. 7-8.

Симон игум., Финское Православие, w: Cerkownyj Viestnik 1978, nr. 9.

Skowronek J., Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1977.

Cкурат К., Элладская Православная Церковь, ЖМП 1972, н. 11-12.

Cкурат К., Православная Автокефальная Церковь в Чехословакии, ЖМП 1973, н. 4.

Cкурат К., Автокефальная Православная Церковь в Америке, ЖМП 1971, н. 5-6.

Cкурат К., Румынская Православная Церковь, ЖМП 1974, н. 1.

Смолич И., Русское монашество, Москва 1999.

Смолич И., История Русской Церквии (1700-1917), Москва 1996.

Соколоа И., Кипрская Православная Церковь, w: Богословская Энциклопедия, Спетербург 1909.

Sołowianowicz J., Prawosławie w Ameryce, w: Przegląd Prawosławny 2001, nr. 12.

Стан Л., Ватикан и Румынская Православная Церковь, ЖМП 1950.

Стан Л., Румынская Православная Церковь, ЖМП 1960, н. 9.

Swoboda W., Organizacja Kościoła w Bułgarii. Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław 1968.

Шабатин И., Албанская Православная Церковь, ЖМП 1954, н. 3.

Шабатин И., История Балканских Церквей, maszynopis, Сергиев Посад 1966.

Sześćdziesięciolecie restytucji Patriarchatu Moskiewskiego i całej Rusi, w: Wiadomości PAKP 1979, nr. 1-2.

Schmemann A., Misja prawosławna”, Białystok 1997.

Szymaniuk A., Prawosławny Kościół Grecji, w: Wiadomości PAKP 2002, nr 4.

Тихомиров М., Исторические связи России со славянскими странами и Византией, Москва 1969.

Тихомиров М., Пути из России в Византию в XIV-XV вв. /Византийские очерки/, Москва 1961.

Троицкий И., Православная Сербская Церковь, w: Христианское Чтение 1865, н. 2.

Тыщук А., Японская Православная Автономная Церков, ЖМП 1970, н. 11-12.

Waklinow S.,Kultura starobułgarska (VI-XI), Warszawa 1984.

Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowo – Wschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 1995.

Wasilewski T., Historia Bułgarii, Wrocław 1970.

Wasilewski T., Bizancjum i Słowianie w IX w., Warszawa 1972.

Włodarski Sz., Prymat w Kościele, ChAT, Warszawa 1971.

Wyszomirski T., Chrześcijanie nad Eufratem i Tygrysem, w: Przegląd Prawosławny 2002, nr 11.

Zakrzewska – Dubasowa M., Historia Armenii, Wrocław 1977.

Zakrzewski K., Dzieje Bizancjum, Poznań 1962.

Zakrzewski K., Bizancjum w średniowieczu, Lwów 1939.

Zarys dziejów religii, pod red. Keller J., Kotański W., Warszawa 1976.

K2_W01 ma gruntowną znajomość wzajemnych relacji pomiędzy historią Kościoła a biblistyką (w odniesieniu do okresu starożytnego) i dogmatyką (w odniesieniu do nowożytności) zna i rozumie znaczenie teologii historycznej dla teologii praktycznej (np. historia kaznodziejstwa);

K2_W02 ma pogłębioną wiedzę o interpretacji tekstów źródłowych z zakresu historii Kościoła i ruchu ekumenicznego;

ma gruntowną znajomość metod badawczych i narracji historycznej historyków Kościoła i ruchu ekumenicznego;

K2_W04 zna terminologię z zakresu badań nad historią Kościoła i ruchu ekumenicznego na poziomie rozszerzonym;

zna terminologię badań historycznych, literackich, historii sztuki, archeologii i religioznawczych;

K2_W06 zna i rozumie wpływ głównych kierunków i szkół w teologii historycznej na współczesną refleksję historyczno-teologiczną;

zna i rozumie znaczenie interpretacji źródeł historycznych na kształtowanie się głównych kierunków w myśleniu teologicznym;

K2_W07 zna i rozumie rozwój i dzieje teologii historycznej jako dyscypliny naukowej ma rozszerzoną wiedzę o powiązaniach teologii historycznej z ustaleniami m.in. historii społecznej, historii religii i z geografią historyczną;

zna i rozumie elementy pracy źródłoznawczej, w tym krytyki źródeł, oraz metodologii nauk historycznych;

ma rozszerzoną i uporządkowaną wiedzę o warsztacie historyka Kościoła w kontekście metod i warsztatów nauk historycznych;

K2_W09 umie posługiwać się dokumentami i literaturą przedmiotu, także ze źródeł elektronicznych, z zachowaniem praw własności intelektualnej;

K2_W10 zna i rozumie historyczne uwarunkowania relacji pomiędzy Kościołami i państwem oraz wymiarem religijnym i świeckim instytucji życia społecznego;

zna przebieg relacji interkonfesyjnych w wymiarze historycznym i współczesnym

zna i rozumie wpływ procesu historycznego na kształt wyobrażeń o dziejach Kościoła;

zna i rozumie rolę instytucji społeczno-religijnych dla powstawania tekstów kościelnych i ekumenicznych;

zna związki pomiędzy kierunkami w filozofii i rozumieniem badań historyczno-teologicznych;

K2_U20 samodzielnie interpretuje i komentuje teksty źródłowe i ich interpretacje oraz krytycznie konfrontuje przekazy źródłowe;

umie ocenić różnice stanowisk badaczy odnośnie do interpretowanych tekstów i wydarzeń;

rozpoznaje i krytycznie analizuje wpływ okoliczności historycznych, społecznych i kulturalnych na powstawanie dokumentów kościelnych i ekumenicznych;

K2_U03 formułuje propozycje interpretacji źródeł i ich krytyki

stawia wnioski dotyczące instytucji będących producentami źródeł;

potrafi dokonywać krytyki źródeł i stosowanych w nich technik retorycznych oraz ujawniać powiązania pomiędzy źródłami i celowość takich zabiegów u producentów źródeł;

K2_U06 potrafi precyzyjne formułować w mowie i piśmie interpretacje tekstów źródłowych oraz stawiać złożone tezy z zakresu teologii historycznej

umie dostrzec i skomentować powiązania źródeł i produkujących je instytucji;

K2_K06 umie zdefiniować konsekwencje ocen wydarzeń historycznych w perspektywie konfesyjnej i ekumenicznej;

potrafi argumentować na rzecz ocen historii i dyskutować o nich w przestrzeni publicznej;

K2_K07 potrafi wskazać na rolę czynnika religijnego w kształtowaniu postaw społecznych i zasad współżycia społecznego;

Zajęcia prowadzone w sali.

Obecność (dopuszczalne dwie nieobecności) i aktywność na zajęciach - 30%;

Praca zaliczeniowa - 70%;

Na prośbę studenta istnieje możliwość zaliczenia przedmiotu tradycyjna metodą egzaminu końcowego w siedzibie uczelni;

Prowadzący zapewnia informację zwrotną co do jakości i oceny przekazanych prac oraz spotkania konsultacyjne (stacjonarnie w pokoju profesorskim Sekcji Teologii Prawosławnej w środy 14,10 - 15,00 lub na platforma Teams w środy w godz. 14,30-15,30).

Prowadzący może ustalić w okresie obowiązywania szczególnych zasad postępowania w okresie pandemii COVID-19 zmianę dotychczasowych zasad oceniania cząstkowego i końcowego przy zapewnieniu jawności reguł postępowania i poinformowaniu studentów o tejże zmianie. Zmiana może dotyczyć wyłącznie formy zaliczenia lub egzaminu końcowego (przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa higienicznego i sanitarnego).

Podczas zajęć wykorzystane zostaną metody:

* teoretyczne: wykład, dyskusja, analiza, projekcja filmowa i multimedialna,

* praktyczne: ćwiczenia/nauczanie frontalne, pokaz, prezentacje multimedialne